تاریخچه لوله کشی تهران

با آغاز تمدن شهرنشینی، چالش‌های بشر گسترش پیدا کرد که تأمین آب پاکیزه یکی از این چالش‌ها بود. زیرا در مناطقی که منابع آب آن فاقد زیرساخت یا سیستم بهداشتی مناسب بودند، بیماری‌های بیشتری شیوع پیدا می‌کرد. در واقع تاریخچه لوله کشی تهران از زمانی شروع شد که مردم برای دسترسی آسان‌تر به آب، لوله را ساختند و به‌وسیله سیستم لوله‌کشی، آب رودخانه‌ها را به خانه‌هایشان منتقل کردند.

جرقه‌های ورود لوله‌کشی به تهران

لوله‌کشی تهران یکی از قدیمی‌ترین و معروف‌ترین پروژه‌هایی می‌باشد که طرح آن از زمان قاجار فقط بر روی کاغذ ارائه گردیدد، ولی در آن زمان عملی نشد. به همین دلیل ساکنان تهران مجبور به تأمین آب موردنیاز خود از قنات‌ها و جوی‌ها بودند. بنابراین حمل آب با کوزه در کوچه و خیابان‌ها برای رفع نیازهایی همچون آشامیدن و پخت‌وپز یا تصویر زنان پیر و جوانی که همراه کودکان خردسال در خیابان‌ها مشغول شستن ظرف یا لباس هستند، اوضاعی بحرانی ایجاد کرده بود.

تاریخچه لوله کشی تهران نشان می‌دهد که در سال 1303 طرحی پیشنهاد شد که بر اساس این طرح، سدی بر روی رودخانه جاجرود احداث شود تا از این طریق آب و برق بلدیه تازه تأسیس تهران تأمین گردد. اگرچه دولت بودجه کافی برای احداث سد و لوله‌کشی تهران داشت، با این حال در دوران رضاخان این طرح اجرا نشد. زیرا دولت تمرکز و بودجه خود را بر روی راه‌آهنی گذاشت که از هیچ شهری نمی‌گذشت. همچنان باوجود رشد جمعیت تهران، آب موردنیاز ساکنان به‌وسیله ۲۶ رشته قنات با مجموع آبدهی حدود ۷۰۰ لیتر در ثانیه تأمین می‌شد. این وضعیت 12 سال ادامه پیدا کرد و در آن زمان کم‌آبی منجر به نارضایتی مردم شده بود.

تاریخچه لوله‌کشی تهران در دوران قاجار

آغاز عملی تاریخچه لوله کشی تهران متعلق به دوران قاجار نمی‌باشد. قبل از به پایان رسیدن سلطنت قاجار در سال 1299 شمسی کودتا رخ داد. دو سال پس از آن، یعنی در سال 1301 شمسی برای اولین بار ایده لوله‌کشی تهران توسط سید ضیاء مطرح شد. در آن زمان که رضاخان به‌تازگی قدرت را به دست آورده بود، اجرای طرح لوله‌کشی آب تهران را به یک مامور آلمانی سپرد. اما وی موفق به انجام کار نشد. اگرچه در سال 1303 نمایندگان وزارت فواید عامه و اعضای فنی قشون و بلدیه مشکل آب تهران را تشخیص دادند و لوله‌کشی را به‌عنوان یک راه‌حل برای این موضوع در نظر گرفتند، اما باز هم طرح راه‌اندازی سیستم لوله‌کشی تهران شروع نشد.

تاریخچه لوله‌کشی تهران در دوران پهلوی اول

در دوران پهلوی اول در سال ۱۳۰۶ تصمیم به اجرای طرح احداث کانال از رودخانه کرج به تهران گرفته شد. در این طرح مجرای آبی به طول 53 کیلومتر از روستای بیلقان کرج تا جمشیدآباد تهران ساخته شد که ساخت آن در 4 ماه به پایان رسید. البته پس از ساخت ۲۰ کیلومتر از این مجرا، متصدیان این امر دریافتند که با کانال‌کشی، این آب از مسیر منحرف و آلوده می‌شود.

البته ناگفته نماند که در تاریخچه لوله کشی تهران در سال 1308 چندین نفر از مستشاران اروپایی طرحی برای لوله‌کشی تهران به شهردار ارائه کردند، ولی طرح آن‌ها مانند دیگر پروژه‌های لوله‌کشی تهران به ثمر نرسید. در این میان در سال 1314 چندین شرکت خارجی برای راه اندازی سیستم لوله‌کشی تهران به میدان آمدند. به‌منظور همکاری با آن‌ها شهرداری تهران کمیسیونی از نمایندگان وزارت راه، اداره کل صناعت و اداره کل فلاحت و رئیس فنی شهرداری تشکیل داد و آگهی مناقصه نشر کرد. اما باز هم هیچ یک از این فعالیت‌ها کمکی به راه‌اندازی سیستم لوله‌کشی تهران در دوران پهلوی اول نکرد.

در سال‌های 1316 تا 1318 همچنان تلاش‌هایی برای اجرای طرح لوله‌کشی تهران صورت گرفت، اما هیچ‌یک از آن‌ها به نتیجه نرسید. در نهایت با شروع جنگ جهانی دوم، نخست‌وزیر وقت، محمود جم دستور توقف طرح لوله‌کشی تهران را داد و پس از آن رضاشاه از سلطنت کناره‌گیری کرد.

تاریخچه لوله‌کشی تهران در دوران پهلوی دوم

بسیاری از شرکت‌های خارجی فعالیت‌های زیادی برای راه‌اندازی سیستم لوله‌کشی تهران انجام دادند. اما در تاریخچه لوله‌کشی تهران نشان می‌دهد که هیچ‌کدام در این عرصه موفق نشدند. پس از این ماجرا و با پایان جنگ جهانی دوم در سال 1326 کلنگ احداث سازمان آب تهران در میدان سنگلج به زمین زده شد و بودجه یک میلیون تومان برای لوله‌کشی آب تهران در اختیار سازمان آب قرار گرفت.

سپس با کمک‌های مالی از طرف بانک ملی سرانجام در سال 1328 شمسی، سازمان آب و لوله‌کشی تهران فعالیت رسمی خود را آغاز کرد. بنابراین در سال 1330 اولین طرح لوله‌کشی تهران برای یک جمعیت ۹۰۰ نفری ارائه گردید. در این طرح از دو خط لوله فولادی به قطر ۴۰ اینچ و با ظرفیت ۲۴۲ هزار مترمکعب استفاده شد. این دو خط لوله در هر شبانه‌روز آب را از آب‌گیر بیلقان به نخستین تصفیه‌خانه تهران منتقل می‌کردند.

قانون انجام لوله‌کشی آب و فاضلاب شهر تهران در هفت خرداد ۱۳۳۰

طبق قانون انجام لوله‌کشی آب و فاضلاب شهر تهران، مدت انجام پروژه لوله‌کشی تهران تا پایان اسفند ۱۳۳۲ تمدیدشده بود. بر اساس تبصره ۲۲ ماده دوم قانون بودجه کل کشور، به مدیرکل لوله‌کشی آب اجازه داده‌شده بود که فقط در مورد تهیه طرح‌ها و اسناد و مدارک فنی لازم برای لوله‌کشی آب و فاضلاب تهران و نظارت در اجرای طرح‌های لوله‌کشی باتوجه به صلاح امر و گرفتن تضمین کتبی و مالی با امضای وزیر کشور بدون مراعات اصول مناقصه اقدام کند.

همچنین در تاریخچه لوله کشی تهران بیان‌شده است که طبق قانون انجام لوله‌کشی آب و فاضلاب شهر تهران مصوب هفت خرداد ۱۳۳۰، مدیرکل لوله‌کشی حق استملاک اراضی مورد احتیاج لوله‌کشی را با رای موافق وزیر کشور و مدیرکل بانک ملی ایران و شهردار تهران داشت. در نتیجه پس از تصویب این هیئت سه نفری، اراضی بلافاصله به تصرف اداره لوله‌کشی تهران در می‌آمدند. علاوه بر این، در طی انجام عملیات لوله‌کشی بهای این اراضی و همچنین خسارات ‌وارده به املاک مردم مطابق مقررات پرداخت شد. بالاخره در سال 1333 طی یک طرح آزمایشی تقریباً 50 انشعاب در ناحیه باغ شاه در کوی کارمندان اجرا گردید. به این ترتیب تأسیسات سازمان آب و لوله‌کشی تهران در سال 1334 به‌صورت رسمی گسترش پیدا کرد.

جمع‌بندی

یکی از نقاط قابل تأمل در تاریخچه لوله کشی تهران این است که برخلاف اغلب شهرهای دیگر، در کنار تهران رودخانه‌ای وجود ندارد. همین موضوع باعث می‌شد که در گذشته مردم برای تأمین آب موردنیاز خود قنات و چاه حفر کنند.

اگرچه در دوران قاجار و پهلوی، تلاش‌های بسیاری برای راه‌اندازی سیستم لوله‌کشی تهران شد، اما این تلاش‌ها به نتیجه نرسیدند. در نهایت سیستم لوله‌کشی تهران در سال 1329 برای ۹۰۰ نفر و با دو خط لوله  فولادی به قطر ۴۰ اینچ و با ظرفیت ۲۴۲هزار مترمکعب اجرا شد. در سال 1334 از این خطوط لوله‌کشی و تصفیه‌خانه بهره‌برداری گردید.